Krijuesit e Kaosit

Sipas një barsolete, “ushtruesit e profesioneve të ndryshme ishin mbledhur dhe po shtyheshin se profesioni i cilit është profesioni më i vjetër në botë. Doktori u ngrit dhe tha se profesioni më i vjetër në botë është ai i doktorit, ngase Zoti veprimin e parë që bëri ishte kryerja e një operacioni kirurgjik, ku nga briri i mashkullit krijoi femrën. Arkitekti kundërshtoi, duke pretenduar se profesioni i arkitektit është ai më i vjetri, ngase në fillim e tërë bota ishte kaos, andaj u deshtë ndërhyrja e arkitektit që të krijohej rendi. Kurse, politikani pyeti me ironi: “Kush e krijoi kaosin?”

Daron Acemoglu dhe James A. Robinson, në librin e tyre “Përse Dështojnë Kombet” (Why Nations Fail) argumentojnë një tezë interesante sipas së cilës, nuk është shtrirja gjeografike, kushtet klimatike, madhësia e shtetit, kultura apo raca ato që përcaktojnë nëse një shtet do të jetë i zhvilluar ekonomikisht apo jo, janë sistemi politik, institucionet publike dhe liderët politik, faktorët përcaktues të zhvillimit ekonomik. 

Përgjatë këtyre 14 viteve të pas luftës, Kosova është qeverisur nga një ndërthurje e administrimit ndërkombëtar në forma të ndryshme dhe evoluimit të institucioneve vetëqeverisëse. Objektivi kryesor i administratave ndërkombëtare ka qenë dhe mbetet stabiliteti politik në Kosovë. Objektivi kryesor i partive dhe liderëve politik kosovar ka qenë dhe është mbetja në pushtet apo marrja e pushtetit politik me çdo kusht, si mënyra më e lehtë për të fituar pushtet ekonomik për elitën politike. Përderisa teorikisht Kosova ka përfaqëesuar një sistem politik inkluziv, duke i mundësuar të gjitha grupeve politike pjesëmarrjen e lirë në proceset politike dhe të gjitha organizatave ekonomike pjesëmarrje në tregun e lirë, në praktikë përgjatë këtyre viteve konkurrenca jo lojale në treg dhe ekonomi ka favorizuar vetëm një grup të caktuar politik dhe organizatave biznesore.

Pamundësia për të kontrolluar një pjesë të territorit, paaftësia për të luftuar ekonominë joformale dhe taksimi vetëm i një pjese të bizneseve, niveli i lartë i korrupsionit, lidhjet e politikës me ndërmarrje të caktuara dhe favorizimi i tyre në projektet publike, janë disa nga praktikat jo të mira të cilat favorizojnë një grup të caktuar të organizatave ekonomike në dëm të tjerave. Në anën tjetër, burokracia në regjistrimin e bizneseve, aplikimi jo i drejtë i CEFTA-s nga ana e vendeve anëtare, konflikti i kompetencave në mes nivelit qendror dhe lokal, mbrojtja e ulët e investitorëve, paaftësia e institucioneve për të futur në përdorim burimet energjetike dhe minerare, mungesa e një strategjie gjithëpërfshirëse të zhvillimit ekonomik, qasja e vështirë në financa, janë faktorë shtesë përse në këtë vend edhe në vitin që po lëmë pas Kosova nuk arriti të dal nga kaosi ekonomik.

Duke marrë parasysh këta faktorë dhe duke qenë të vetëdijshëm se ndryshimi i politikave, ligjeve dhe institucioneve është një proces që merr kohë, nuk mund të pritet se në 2014 gjendja ekonomike do jetë më e mirë. Thjeshtë, me metoda të njëjta, nuk mund të priten rezultate të ndryshme.

Andaj, nuk është e vërtetë se Kosova është e varfër për shkak se jemi treg i vogël, apo se kriza globale financiare ka ndikuar në uljen e investimeve, apo se kosovarët janë një “popull i cili nuk e do punën”. Fajtorët kryesor për këtë kaos ekonomik janë liderët politik dhe institucionet të cilat ata i udhëheqin. Më 2014, të synojmë një politikë më të mirë, për të shpresuar se në vitet e ardhshme politika e duhur do të sjell edhe zhvillimin e duhur ekonomik.